حیله‌های شرعی فرار از ربا و ارتباط آن با نسبیت اخلاقی

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسندگان

1 گروه فقه و معارف اسلامی ،مدرسه عالی فقه و قرآن ،مجتمع آموزش عالی خواهران ، نمایندگی استان خراسان، جامعه المصطفی العالمیه، افغانستان.

2 عضو هیئت‌علمی مجتمع آموزشی عالی مشهد، جامعه المصطفی العالمیه.

چکیده

از منظر اخلاقی «حیله» امری ناپسند تلقی می‌گردد. در آموزه‌های دینی نیز عبارات فراوانی در مذمّت حیله یافت می‌گردد. با این حال فقهای اسلامی این امر را در مواردی تجویز کرده‌اند که از آن به «حیله‌های شرعی» یاد می‌شود. یکی از انواع حیله‌های شرعی، حِیل ربا است. حیله‌های شرعی فرار از ربا راهکارهایی برای رهایی از معاملات ربوی هستند. مطابق دیدگاه مشهورِ فقها، این حیله‌ها جایز هستند. از سویی، دیدگاه رایج اندیشمندان مسلمان، بر نفی نسبیت‌گرایی در اخلاق و بر ثبات و اطلاق اصول و ارزش‌های اخلاقی استوار است. پرسش این است که تجویز حیله‌های شرعی چگونه با این دیدگاه رایج اندیشمندان مسلمان قابل جمع است؟ نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و گردآوری کتابخانه‌ای، با تحلیل آرای فقهای اسلامی، نشان داده است که از منظر فقها در حیل شرعی، موضوع از تحت عنوان ربا خارج شده است؛ ازاین‌رو قبح ربا و گناه به اطلاق خود باقی است و نسبیتی در قبح این افعال ربوی به وجود نیامده است. با این حال تحقیق مسئله حاکی از این است که حیل ربا دست‌کم در پاره‌ای موارد منجر به نوعی نسبیت‌گرایی می‌شود و اموری همچون نسبیت در معرفت خاستگاه آن است. همچنین حتی درصورتی‌که قائل شویم موضوع از تحت عنوان ربا خارج است، با لحاظ پیامدهای اخلاقی این حیل، مشابهت‌هایی در آثار و پیامدهای نادرست بعضی حیل شرعی با دیدگاه نسبیت‌انگار اخلاقی حاصل می‌گردد که می‌تواند منجر به تزلزل در اصول ثابت اخلاقی در نگاه عامه مردم گردد. در نتیجه ازآنجاکه حِیل شرعیه یا از محرمات الهی یا زمینه وقوع در حرام می‌شوند و یا موجب پایمال شدن حقّی که در اسلام به رسمیت شناخته شده است می‌گردند، جایگاه مثبتی در فقه ندارد و در مواردی قابل دفاع نیست.

کلیدواژه‌ها

مطالعات فقهی
دوره 7، شماره 12
شهریور 1403
صفحه 71-88

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار